ایجاد رفتار ایمن در صنایع

ایجاد و تقویت رفتارهاي ایمن سازماني در كاركنان معادن

يكي از راه هاي مهم در جلوگيري از حوادث ناشي از كار، به وجود آوردن و تقويت رفتارهاي ايمني در بين كاركنان است. از سوي ديگر طبق نظر جانسون نگرش ،بيشترين اثر تعيين كننده را بر رفتار دارد.

او مي گويد نگرش رفتار را شكل مي دهد و بر آن تاثير مي گذارد ، به شكلي كه افراد به شيوه نسبتا پايدار در موقعيتها وشرايط خيلي متفاوت به محركها پاسخ مي دهند و در نتيجه هرگونه تغيير در نگرش احتمالا اثري مهم بر بروز رفتارهاي ايمن يا ناايمن كاركنان دارد.

در اين مقاله سعي شده است با بيان روند شكل گيري نياز انسان ها به ايمني، مفاهيمي در خصوص ضرورت ايجاد فرهنگ ايمني در معادن و تقويت رفتارهاي ايمن كاركنان در آن مطرح شود .

همچنين عوامل موثر بر رفتار ايمن سازماني براي خواننده تشريح شده است و وي مي تواند با دقت در محيط كاري خويش و تقويت اين عوامل در ميان كاركنان، شاهد ايجاد و تقويت رفتارهاي ايمن در كاركنان و كاهش حوادث ناشي از كار باشد . در نهايت نتيجه گيري ميگردد كه نگرش كاركنان نسبت به برخورد مديريت با ايمني واستقبال مديريت نسبت به اهميت ايمني و بهبود نگرش كاركنان نسبت به ايمني و خطر از اولويتي اساسي در بهبود شرايط ايمني در معادن برخوردار است . در كنار اين موضوع پرهيز مديران معادن از وضع مكرر قوانين بدون كاربرد و توجه و تمركز بيشتر به امر آموزش مسائل و رويه هاي ايمني، تفسير قوانين و توجيه كارگران معادن نسبت به اهميت رفتارهاي ايمن و توسعه رفتارهاي ايمن سازماني كاركنان در معادن مي تواند به عنوان راهكاري عملي در جهت ارتقا و بهبود سطح ايمني اين معادن باشد.
مقدمه
انسان همواره در پي كسب مايحتاج و انجام فعاليت هاي روزانه به بهترين نحو ممكن است و در اين راستا براي مصونيت خويش از خطرات دقت ويژه اي داشته است . مسئله محافظت انسان از خويش از هزاران سال پيش حتي به شكل دستورات مدوني تنظيم و اعمال شده است .

اين چنين شواهدي نشان مي دهد كه انسان هميشه با هدف جلوگيري از حوادث و ايجاد ايمني در كار، در پي پيداكردن راه حل هايي بوده است . لذا با گذشت ساليان و سير حركت معدن كاري، توجه به ايمني و خصوصا ايمني در واحدهاي معادن و صنايع معدني جايگاه ويژه اي يافته و ضرورت وجود ساختاري فرهنگي بر مبناي حفظ ايمني احساس شده است.

برطبق يافته هاي تاريخي، اخيرا باستان شناسان در حين حفاري در اهرام مصر به سنگ نوشته هايي برخورد كرده اند كه مربوط به حدود 2800 سال قبل از ميلاد مسيح بوده و حاوي نكاتي در زمينه چگونگي انجام كار بدون خطر مانند كشيدن سنگ ها، بالارفتن از داربست و بالاخره بالا بردن وسايل سنگين بوده است قديمي ترين دستورالعملي كه درخصوص مقررات ايمني به صورت قانونمند صادر شد و در عهد خود بسيار پيشرفته بوده و هنوز هم موجود است، مربوط به قانوني است كه حدود 250 سال پيش، از تصويب نمايندگان انگلستان گذشته و مهمترين ماده آن چنين بوده است ” :كليه چر خدنده ها و چرخ
هاي دوار بايستي داراي گارد حفاظتي باشند” .
تصويب اين قانون طليعه اي براي حفظ كاركنان در مقابل خطرات ناشي از ماشين آلات بوده است در كشور ما تاريخچه دقيقي از پيدايش و تكامل ايمني در دست نيست .

ولي مي توان گفت همزمان با پايه گذاري و رشد صنايع نفت، سازمان ايمني و آتشنشاني ايجاد گرديد و از اين طريق به سراسر تاسيسات صنعتي و مراكز شهري تسري پيدا كرد و بيشتر مردم بدين صورت با مقوله ايمني آشنا شدند.
يكي از راه هاي مهم جلوگيري از حوادث، به وجود آوردن و تقويت رفتارهاي ايمني در بين كاركنان است.

از سوي ديگر طبق نظر جانسون ، نگرش ، بيشترين اثر تعيين كننده را بر رفتار دارد. او مي گويد نگرش رفتار را شكل مي دهد و بر آن تاثير مي گذارد ، به شكلي كه افراد به شيوه نسبتا پايدار در موقعيتها و شرايط خيلي متفاوت به محركها پاسخ مي دهند ، در نتيجه هرگونه تغيير در نگرش احتمالا اثري مهم بر بروز رفتارهاي ايمن يا ناايمن كاركنان دارد.
به گزارش كويل در 1995 نگرش هاي ناايمن پيش درآمد حوادث هستند . از سوي ديگر طبق نظر جانسون، نگرش، بيشترين اثر تعيين كننده را بر رفتار دارداو. مي گويد نگرش رفتار را شكل مي دهد و بر آن تاثير مي گذارد به شكلي كه افراد به شيوه نسبتاً پايدار در موقعيت ها و شرايط خيلي متفاوت پاسخ مي دهنددر. نتيجه هرگونه تغيير در نگرش احتمالاً اثري مهم بر رفتار ايمن دارد.

مطالعه نگرش ها بصورت قابل توجهي از دهه 1960 به بعد پيشرفت كرد )اگلي، .(1992 از آن زمان گستره اي از تدابير و روشها مستند شده اند كه اثبات مي كنند نگرش ها مي توانند بر رفتارها تاثير داشته باشند. يكسري موقعيتها نيز ايجاد شده است كه در آن نگرشها، پيش بيني كننده هاي ضروري رفتار هستند ، به ويژه در زمينه همبستگي آنها با رفتارهاي ايمن.
طبق برآورد سازمان جهاني كار، ساليانه بيش از 350 هزار مرگ و 330 ميليون حادثه منجر به صدمه و جراحت در اثر حوادث ناشي از كار روي مي دهد و خسارت ناشي از آ نها معادل 4 درصد كل توليد ناخالص جهاني برآورد شده است. با توجه به اينكه جمعيت ايران يك درصد جمعيت جهاني را به خود اختصاص مي دهد، ميتوان بطور تقريبي تعداد مرگ و مير و صدمات ناشي از كار را معادل 3500 نفر فوتي و 3 ميليون و سيصدهزارجراحت در سال برآورد نمود.
طبق اطلاعات منتشر شده توسط مركز آمار ايران ، كشور ايران داراي 5316 معدن فعال و جزء پانزده كشور اول دارای ذخایر معدني دنياست كه 60 نوع كاني در معادن آن استخراج مي شود و در اين صنعت در ايران حدود 95000 نفر بطور مستقيم و 1/700/000 نفر بطور غيرمستقيم مشغول به كارند و متاسفانه در سالهاي گذشته تعداد حوادث ناشي از كار در معادن سير صعودي و رو به گسترش و فزوني داشته و تعداد اين حوادث از تعداد 876 حادثه در سال 2009 به تعداد 7711 حادثه در سال 2012 افزايش يافته است و با در نظر گرفتن اينكه در ايران تعداد زيادي از حوادث ناشي از كار گزارش نمي شوند و اينكه حجم استخراج معادن ايران در مقايسه با حجم توليد و استخراج كشورهايي مثل چين بسيار ناچيز مي باشد ، تعداد و شدت حوادث در معادن ايران غير قابل قبول و بحث برانگيز مي باشد.

مطالعات صورت گرفته نشان مي دهند كه علت ريشه اي بيش از 80 درصد حوادث اعمال و رفتار ناايمن بوده و علت 20 درصد ديگر شرايط ناايمن و سايرعوامل مربوط مي باشند . منظور از اعمال ناايمن تخطي از دستورالعملها و رويه هاي انجام ايمن كار است .

منظور از شرايط ناايمن وجود موقعيتهايي است كه پتانسيل وقوع حادثه را دارند . با وجود بكارگيري كنترلهاي مهندسي، ارائه دستورالعملهاي انجام ايمن كار و قوانين مربوط به ايمني و بهداشت، بررسي ها نشان مي دهند كه همچنان حوادث زيادي در محيط هاي شغلي درحال وقوع اند و علي رغم اينكه حوادث شغلي ضربه هاي مهلكي به اقتصاد ملتها، شركتها و افراد وارد مي نمايند، اما متاسفانه همچنان مورد اغماض واقع شده اند و براي ايجاد و نهادينه كردن رفتار ايمن در سازمانهاي مختلف اقدامي شايسته اهميت موضوع صورت نمي گيرد .
هدف اصلي در اين مقاله ايجاد و تقويت رفتارهاي ايمني در كاركنان معادن با شناسايي و تقويت عوامل موثر بر رفتار ايمن سازماني كاركنان مي باشد.

همچنين در اين مقاله سعي شده است مفهوم فرهنگ، فرهنگ ايمني، و در نهايت مفهوم رفتار ايمني را تشريح نموده و دلايل نياز به فرهنگ ايمني مناسب و رفتارهاي ايمن كاركنان در معادن يا صنايع معدني مورد بررسي قرار گيرد. و در انتها به منظور تقويت رفتارهاي ايمني در كاركنان،پيشنهاداتي در اين زمينه ارائه شده است.

مفهوم ایمني 

ايمني را ميتوان حفاظت انسان و كارايي او در زمان بروز صدمات و پيشگيري از صدمه ديدن انسان تعريف كرد.
يكي از نمودهاي عملياتي فرهنگ صنعتي كاركردن با رعايت مقررات ايمني است . در معادن و صنايع معدني رعايت مقررات ايمني از خود كار،مهم تر بوده و تحت كنترل قراردادن حوادث از اهميت ويژ ه اي برخوردار است .

ايمن كاركردن يك نگرش انساني و فرهنگي است؛ يعني ابتدا بايستي نگرش انسان هاي سازماني نسبت به ايمني تغيير يابد تا فرهنگ ايمني حاصل شده و به مرور فرهنگ صنعتي شكل بگيرد . هزينه ها و خسارت هاي مالي و انساني ناشي از ضعيف بودن فرهنگ صنعتي و ايمني در سازمان ها بسيار زياد است.
مفهوم فرهنگ ایمني عبارت فرهنگ ايمني نخستين بار در مورد فاجعه چرنوبيل به كار رفته است .از آن پس تعاريفي از اين عبارت عنوان شده است كه به برخي اشاره مي گردد:
– فرهنگ ايمني در قلب يك سازمان به چگونگي استفاده از ابزار و يا اجزاء سيستم ايمني موجود در آن سازمان بر مي گردد.
– عقايد و باورهايي كه همه سازمان در مورد يك حادثه و بيماري دارند(كنفدراسيون صنعت انگلستان).
نتايج به دست آمده از ارزش ها، انگيزه ها، كارداني فردي و گروهي و الگوهاي رفتاري كه ميزان تعهد، روش كار و توانمندي برنامه هاي ايمني وبهداشتي يك سازمان را معين مي نمايد، مي تواند فرهنگ ايمني را شكل دهد.
در مراجع مختلف، تعاريف متعددي از فرهنگ ايمني آمده است . نكتة مشتركي كه در تعاريف متعدد فرهنگ ايمنيكاملاً محسوس مي باشد اين است كه مفهوم فرهنگ ايمني چيزي جز ارزش ها، باورها و تفكرات و رفتارهاي افراد در مورد ايمني نمي باشد .

ایمني رفتاري
ايمني رفتاري تاكيد مي نمايد كه كاركنان در اتخاذ رفتار ايمن يا ناايمن خود احاطه داشته باشند هرگاه ناايمن رفتار نمايند بدون هيچ تنبيهي در صدد اصلاح بر آيند و هرگاه ايمن رفتار نمايند تشويق مي شوند. بدين ترتيب رفتارهاي ايمن و ناايمن محاسبه مي گردد . ايمني رفتاري بر اين باور است كه آنچه اندازه گيري مي شود قابل انجام شدن است و هر كارمندي مي تواند تغييراتي را در ايمني سازماني ايجاد نمايد. كاركنان خود منبع هر تلاشي براي تغيير رفتار هستند (مشاهده و اصلاح). ايمني رفتاري در هر وضعيت كاري كاربرد دارد و يك كار گروهي است كه مبتني بر جمع و در عين حال مبتني بر فرد ميباشد.
يكي از مزاياي بكارگيري فرايندهاي رفتاري و هدايت شركت ها در سراسر دنيا بهبود فرهنگ ايمني و ارتباطات درون سازماني است. بهبود ارتباطات ايمني از طريق ايمني رفتاري نقش عمده اي در ايجاد يك فرهنگ ايمني سازماني سالم و مثبت دارد كه اين خود ميزان آسيب ديدگي حين كار را به طور قابل توجهي كاهش مي دهد . مديريت ايمني مبتني بر رفتار ، يك آناليز رفتار يا اصلاح آن است كه از اصول شرطي سازي كنشگر و نظريه تقويت بهره مي گيرد.

درگير نمودن كاركنان در ايمني يك شيوه معنادار در بهبود ايمني و شرايط محل كار است . از يك سو كاركنان مراحل فرايند ايمني رفتاري و راهبرد آن را فرا گرفتهو از طرفي در شركت بسترسازي براي مشاركت كل سيستم در فرايند ايمني فراهم مي گردد .

ايمني رفتاري كاربرد روانشناسي رفتاري براي ارتقاء رفتارايمن در كارخانه بر اساس مشاركت كاركنان بوده و ابزار جمع آوري داده هاي آن، چك ليست هاي رفتاري است كه حاوي رفتارهاي ايمن و ناايمن كاركنانبوده و بر تعاملات ايمني در طول يك روز كاري متمركز است . بديهي است نتايج حاصل از تجزيه و تحليل داده ها در بهبود مستمر ايمني به كار گرفته خواهد شد. پژوهش ها نشان مي دهند اجراي فرايند ايمني رفتاري تقريبا كاهش 30 درصدي در آسيب ها را نشان مي دهد و از طرفي ديگر كاهش شدت آسيب ها را نيز به دنبال داشته است. در حاليكه زنجيره اي از عوامل مختلف به آسيب در كارخانه منجر مي گردد ، شرايط و رفتار ناايمن دلايل بي واسطه يا تسريع كننده بيشتر آسيب هاي كارخانه يا ديگر پيامدهاي مربوط به ايمني هستند . سيستم مديريت سازمان در هرگونه مواجهه كارگر اعم از رفتار و شرايط ، موثر و مسئولاست .

در اين راستا اهميت مداخله آموزشي – فرهنگي در سازمان ، آزمون گروه كنترل و مقايسه نتايج و نقش عوامل دموگرافيك موثرترين راهكارهايي است كه به رفع چالش هاي فراروي استقرار سيستم .مديريت ايمني در بعد فردي و اجتماعي شركت پيشنهاد مي گردد

رفتار ایمن / رفتار ناایمن / ایمني رفتاري ايمني رفتاري تاكيد مي نمايد كه كاركنان در اتخاذ رفتار ايمن يا ناايمن خود احاطه داشته باشند هرگاه ناايمن رفتار نمايند بدون هيچ تنبيهي درصدد اصلاح بر مي آيند و هرگاه ايمن رفتارنمايند تشويق مي شوند. بدين ترتيب رفتارهاي ايمن و ناايمن محاسبه مي گردد . ايمني رفتاري بر اين باور است كه آنچه اندازه گيري مي شود قابل انجام شدن است و هر كارمندي مي تواند تغييراتي را در ايمني سازماني ايجاد نمايد . كاركنان خود منبع هر تلاشي براي تغيير رفتار هستند.

ايمني رفتاري در هر وضعيت كاري كاربرد دارد و يك كار گروهي است كه مبتني بر جمع و در عين حال مبتني بر فرد ميباشد . هدف ايمني رفتاري تحميل اصول ايمني، تغيير اجباري، شايعه پراكني در مورد ديگران و گزارش به سرپرست نيست، بلكه هدف آن شناسايي
رفتارهاي ايمن و يا خطرناكي است كه احتمال وقوع آسيب را فراهم مي نمايند و راه حل ايمن تري را پيشنهاد مي نمايد و اين تيم ايمني يا كميته ايمني رفتاري است كه پيشرفت كار را پايش مي كندبدين. ترتيب ايمني رفتاري ضرورتاً يك ابزار مديريت محور نيست بلكه رويكردي با محوريت كاركنان است كه با حمايت مديريت صورت مي پذيرد .