با شروع و توسعه ساخت و ساز در شهرهای بزرگ کشور، خوشبختانه کارشناسان محترم سازمان ایمنی و آتشنشانی و شهرداری، با رویکرد ایمن سازی در مقابل حریق اقدام به ایجاد الزام قانونی برای نصب و بکارگیری تجهیزات اعلام و اطفای حریق و سیستمهای اعلام حریق کرده اند که گامی مثبت و ارزنده در جهت گسترش فرهنگ ایمنی و رسیدن به جامعه ای ایمن میباشد. هدف از ارایه این مقاله افزایش اطلاعات عمومی، شناخت بهتر اعلام حریق، طبقه بندی ساختمانها از لحاظ آتش سوزی، گروه بندی تجهیزات اعلام حریق و معرفی قطعات و نحوه عملکرد آنها میباشد. در این رابطه سیستمهای اعلام حریق هوشمند که نسل جدیدی از این تجهیزات میباشند نیز معرفی شده اند. باید در نظر داشت تشخیص صحیح، استفاده از دستگاه های معتبر و استاندارد، نصب اصولی و خدمات مناسب باعث ایجاد ایمنی مطلوب و آرامش و اعتماد مصرف کنندگان خواهد شد. متاسفانه با ورود کالاهای نامرغوب و تکنولوژی ساخت ضعیف که باعث اشتباه در عملکرد سیستمهای اعلام حریق میشود و اجرای آن از سوی برخی مجریان کم تجربه باعث کاهش اعتماد و عدم رعایت مسایل مربوطه از طرف دست اندرکاران ساخت و ساز و مصرف کنندگان شده است. در این مقاله طبقه بندی ساختمانها را با توجه به استاندارد BS 5839 توضیح داده و سپس گروه بندی سیستم های اعلام حریق توضیح داده خواهد شد. تشخیص و تعیین سطح ایمنی و نوع تجهیزات لازم برعهده کارشناسان مرتبط بوده و با هماهنگی سازمان ایمنی و آتشنشانی و شرکتهای مجاز دارای تجربه که عرضه کننده تجهیزات هستند، انجام میپذیرد. حتما قبل از طراحی و تهیه تجهیزات، از تعیین سطح صحیح و امکانات دستگاه های موجود در بازار اطلاع حاصل نموده سپس اقدام به طراحی و اجرای آن نمایید. تجهیزات اعلام حریق لزوما مشابه یکدیگر نیستند و هرکدام دارای تواناییهای متفاوت میباشند. سیستمهای اعلام حریق اتوماتیک به مجموعه ای از تجهیزات و دستگاه هایی اطلاق میشود که وظیفه ایجاد ایمنی و پیشگیری از بروز حریق را بر عهده دارد. یک شبکه سیستم اعلام حریق اتوماتیک بر اساس اطلاعات محیطی مانند دود یا حرارت عمل میکند و با دریافت هر کدام واکنش نشان داده و اپراتور را آگاه مینماید. سیستمهای اعلام حریق به سه گروه زیر تقسیم میشوند: – سیستمهای اعلام حریق متعارف ( Conventional Fire Alarm systems) – سیستمهای اعلام حریق دو سیم ( ۲ wire Fire Alarm systems ) – سیستمهای اعلام حریق آدرس پذیر ( Addressable Fire Alarm systems ) تمام گروه های فوق دارای تجهیزات مشترک هستند با این تفاوت که امکانات متفاوتی ارایه میدهند. تجهیزات مشترک که در هر سه گروه قابل استفاده میباشند عبارتند از: – دتکتورهای دودی Smoke Detectors – دتکتورهای حرارتی Heat Detectors – دتکتورهای ترکیبی Multi sensor Detectors – دتکتورهای شعله ای Flame Detectors – دتکتورهای گاز Gas Detectors – شستی Manual Call Point – آژیر و زنگ Bell – Sounder – چراغ های چشمک زن و نشان دهنده Strobe Light – Remote Indicator – مرکز کنترل Control Panel – باتری Battery دتکتور یا کاشف یکی از قطعات سیستم اعلام حریق میباشد که وظیفه کشف و اعلام حریق و در سیستمهای هوشمند آنالیز آنرا قبل از اعلام برعهده دارد. این قطعه به دلیل حساسیت به دود، بیشترین کاربرد را در ساختمانها داشته و عملکرد دقیق آن میتواند تضمین مناسبی برای اعتماد به کل سیستم در پی داشته باشد. انواع دتکتورهای دودی به شرح ذیل میباشد: این دتکتورها با دارا بودن منبع کوچکی از رادیواکتیو قابلیت بالایی در کشف دود دارند، متاسفانه این دسته از دتکتورها به دلیل حساسیت بالا ضریب خطای زیادی داشته و آلارم کاذب (False Alarm) به وجود می آورند. همچنین به دلیل وجود منبع رادیواکتیو تعمیر آن به جز در کارخانه تولید کننده غیرممکن بوده و از بین بردن آن نیز باعث آلودگی در محیط زیست میگردد. مطابق استانداردهای جدید تولید و مصرف آن محدود شده و مختص به اماکن خاص میباشد و برای محیطهای مسکونی توصیه نمیشود. این دتکتورها به هر نوع دود واکنش سریع داشته و حتی گرد و غبار نیز در بعضی موارد آنرا فعال میکند. محل نصب این دتکتورها بر روی سقف است. دتکتور اپتیکال بر اساس ارسال و دریافت اشعه ماورا بنفش کار میکند. شکست نور باعث فعال شدن دتکتور و اعلام حریق خواهد شد. ذرات معلق در هوا نمیتوانند باعث شکست نور شوند و دقت این حسگرها بیشتر و خطای آن کمتر از نوع فوق میباشد. همچنین این دتکتور نیاز به دود بیشتر- غلیظتر و در واقع دود حقیقی برای فعال شدن دارد. در دتکتورهای هوشمند مکانیزم داخلی آن با استفاده از الگوریتم خاص از پیش تعریف شده مقدار دود را اندازه میگیرد. کاربرد آن وسیع و قابل نصب در تمام محیطهای نیازمند دتکتور دودی میباشد. محل نصب این دتکتورها بر روی سقف است. بیم دتکتور با پرتوافکنی قادر به تشخیص دود میباشد. مکانزیم تشخیص آن همانند دتکتورهای اپتیکال بوده اما به جای ارسال و دریافت سیگنال در محفظه دتکتور، این عمل در فضای باز انجام شده و فرستنده و گیرنده با فاصله حداقل ۵ متر و حداکثر ۱۰۰ متر از یکدیگر روی دیوار و در ارتفاع مشخصی نصب میشود. دتکتورهای حرارتی به دو گونه ثابت و با عکسالعمل سریع تقسیم میگردند. دتکتورهای حرارتی ثابت از نظر شکل ظاهری تفاوت زیادی با دتکتورهای دودی نداشته وتنها چمبر یا محفظه آن دارای سوراخهای بزرگتری می باشد. با دریافت حرارت توسط ترمیستور موجود در دتکتور، فرمان آژیر صادر میشود. در دتکتورهای ثابت دمای محیط باید به درجه مورد نظر رسیده تا سیستم فعال شود. حداقل آن ۶۰ درجه و حداکثر ۱۱۰ درجه سانتی گراد میباشد. دتکتورهای حرارتی با عکسالعمل سریع با تغییر درجه حرارت محیط و افزایش آن عمل میکنند. هرگونه تعییر ناگهانی (افزایش) حرارت میتواند باعث فعال شدن آن بشود. ساختار این نوع از کاشفها متشکل از هر دو حسگر دود و حرارت میباشد. برخی محصولات دارای میکروپروسسور و حافظه نیز هستند. مزیت بارز این حسگرها کشف حریق و تطابق گزارشات دریافتی از هر دو حسگر و آنالیز آن میباشد که باعث کنترل آلارمهای کاذب و کاهش آن خواهد شد. این حسگرها قابلیت نصب در تمام اماکن و محیطها را دارند، به جز نقاطی که دارای دود به صورت طبیعی باشند. حسگرهایی هستند که نسبت به اشعه ماوراء بنفش حساس بوده و هرگاه شعله ای به وجود آید، آنرا دیده و فعال میشود. این دتکتورها برای نصب در محیطهای نگهداری مواد شیمیایی که سریع الاشتعال هستند، پیشنهاد میگردد. این گونه از دتکتورها که بر روی سقف یا دیوار نصب میگردند بر اساس نوعشان میتوانند انواع گازهای موجود مانند Co – LPG را کشف و اعلام نمایند. در ساختمانهای امروزی در حال استفاده از گاز شهری بکار بردن دتکتورهای گازی ضروری به نظر میرسد. یکی از تجهیزات مهم و ساده در یک مجموعه اعلام حریق، شستی میباشد. طراحی به جا و آموزش صحیح برای استفاده از شستی ها بسیار مهم میباشد. شستی اعلام حریق وظیفه فعال کردن سیستم را بعد از ضربه زدن به آن توسط فرد یا افرادی که حریق را مشاهده کردهاند، دارد. همچنین برای به صدا درآمدن آژیرها در مواقع اضطراری کاربرد دارد (مانند نیاز به تخلیه ساختمان). بنا به طراحیهای متفاوت امکان گرفتن فرمان متفاوت مانند باز کردن درهای اضطراری نیز از طریق شستیها وجود دارد. در یک سیستم اعلام حریق رنگ آن به صورت استاندارد قرمز و دارای شیشه میباشد. با ضربه زدن به شیشه و شکسته شدن آن، تمام آژیرها به صدا در می آید. در نسل جدید شستیها از شیشه نشکن استفاده شده و قابلیت reset شدن دارد، همچنین دارای چراغهای نشانگرLED نیز میباشد. با توجه به تنوع تولیدات، مدلهای دارای آژیر آن نیز وجود دارد. تجهیزات شنیداری وظیفه آگاه کردن افراد محل حادثه را دارند. در کشورهای پیشرفته یک تن (Tone) صدای خاص برای آژیرهای اعلام حریق درتمام ساختمانها به صورت استاندارد رعایت میشود. علت آن، آشنایی همگانی و شناخت صدا به عنوان آژیر خطر/ حریق و الزام به ترک ساختمان میباشد. آژیرهای الکترونیکی دارای قابلیت تنطیم شدت صدا و تن صدا میباشد. تنوع صداها بستگی به کارخانه سازنده دارد. زنگ اخبار نیز وظیفهای مشابه آژیر را بر عهده داشته، اما قابلیت کاهش یا افزایش شدت صدا و تغییر نوع صدا را ندارد و عموما برای مکانهای خاص استفاده میشود. باید در طراحی سیستمهای اعلام حریق دقت نمود تا به گونهای آژیرها در نظر گرفته شوند که حداقل صدای ایجاد شده تا دورترین نقطه ساختمان ۶۵ dB باشد. به جز وسایل هشدار سمعی، تجهیزات بصری نیز دارای اهمیت بسزایی میباشند. احتمال وجود افراد ناشنوا، از کارافتادن آژیرها، وجود صدای زیاد در محیط که باعث عدم توجه به فعال شدن سیستم میشود، ترکیب هردو مورد را ایجاب میکند. برابر استاندارد، نصب چراغهای چشمک زن در کنار تابلوی مرکزی اعلام حریق و پله های اضطراری اجباری است. این چراغها به رنگ قرمز و دارای نور معینی در هنگام چشمک زدن میباشد. نوعی دیگر از چراغهای اعلام حریق، نشانگرها یا ریموت یا چراغ سر در می باشد. علت استفاده از این چراغهای کوچک تفکیک نقاط از یکدیگر و سهولت در یافتن محل حادثه می باشد. این چراغ ها به صورت ثابت روشن شده و از دتکتورها فرمان می گیرند. تمامی تجهیزات سیستمهای اعلام حریق به یک دستگاه مرکزی یا کنترل پانل از طریق سیم متصل میشود. کنترل پانل وظیفه تغییر ولتاژ، تامین جریان مصرفی و کنترل مقاومت در هر مدار خروجی یا زون را بر عهده دارد. کنترل پانلها بر اساس تعداد مدارهای خروجی یا زون تقسیم بندی میشوند. کلیات در مورد همگی یکسان بوده و تنها تعداد خروجیها متفاوت میباشد. در کنترل پانل محلی برای باتری وجود دارد. دستگاه در زمان قطع برق شهر از باتری استفاده و پس از وصل، اتوماتیک آنرا شارژ مینماید. بر روی کنترل پانل نشانگرهای متفاوتی وجود دارد که اعلام حریق را به رنگ قرمز و خطاها یا ایرادات ایجاد شده را به رنگ نارنجی/ زرد نشان میدهد. عموما تمام سیستمهای اعلام حریق با ولتاژ ۲۴ ولت مستقیم کار میکنند که وظیفه کاهش و تبدیل آنرا پانل بر عهده دارد. باتریهای نیکل کادمیوم ۱۲ ولت برای پانلها استفاده میگردند؛ که با ترکیب ۲ عدد آنها با یکدیگر و دریافت ۲۴ ولت میتوان آن را به پانل متصل نمود. حداقل زمان مناسب برای بهره گیری از باتریها در زمان قطع برق شهر ۲۴ ساعت میباشد. تیم فنی شرکت فاراد صنعت چابک آمادگی مشاوره ،طراحی تأمین و اجراء سیستم مربوطه را دارد.
سیستمهای اعلام حریق
۳- سیستمهای اعلام حریق اتوماتیک
۴- دتکتورهای دودی
۵- دتکتورهای حرارتی
۶- دتکتورهای ترکیبی
۷- دتکتورهای شعله ای
۸- دتکتورهای گازی
۹- شستی اعلام
۱۰- آژیر و زنگ
۱۱- چراغهای چشمک زن و نشان دهنده
۱۲- مرکز کنترل یا تابلوی مرکزی ( Control Panel) :
۱۳- باتری
