ایجاد رفتار ایمن در صنایع

ایجاد و تقویت رفتارهای ایمن سازمانی در کارکنان معادن

یکی از راه های مهم در جلوگیری از حوادث ناشی از کار، به وجود آوردن و تقویت رفتارهای ایمنی در بین کارکنان است. از سوی دیگر طبق نظر جانسون نگرش ،بیشترین اثر تعیین کننده را بر رفتار دارد.

او می گوید نگرش رفتار را شکل می دهد و بر آن تاثیر می گذارد ، به شکلی که افراد به شیوه نسبتا پایدار در موقعیتها وشرایط خیلی متفاوت به محرکها پاسخ می دهند و در نتیجه هرگونه تغییر در نگرش احتمالا اثری مهم بر بروز رفتارهای ایمن یا ناایمن کارکنان دارد.

در این مقاله سعی شده است با بیان روند شکل گیری نیاز انسان ها به ایمنی، مفاهیمی در خصوص ضرورت ایجاد فرهنگ ایمنی در معادن و تقویت رفتارهای ایمن کارکنان در آن مطرح شود .

همچنین عوامل موثر بر رفتار ایمن سازمانی برای خواننده تشریح شده است و وی می تواند با دقت در محیط کاری خویش و تقویت این عوامل در میان کارکنان، شاهد ایجاد و تقویت رفتارهای ایمن در کارکنان و کاهش حوادث ناشی از کار باشد . در نهایت نتیجه گیری میگردد که نگرش کارکنان نسبت به برخورد مدیریت با ایمنی واستقبال مدیریت نسبت به اهمیت ایمنی و بهبود نگرش کارکنان نسبت به ایمنی و خطر از اولویتی اساسی در بهبود شرایط ایمنی در معادن برخوردار است . در کنار این موضوع پرهیز مدیران معادن از وضع مکرر قوانین بدون کاربرد و توجه و تمرکز بیشتر به امر آموزش مسائل و رویه های ایمنی، تفسیر قوانین و توجیه کارگران معادن نسبت به اهمیت رفتارهای ایمن و توسعه رفتارهای ایمن سازمانی کارکنان در معادن می تواند به عنوان راهکاری عملی در جهت ارتقا و بهبود سطح ایمنی این معادن باشد.
مقدمه
انسان همواره در پی کسب مایحتاج و انجام فعالیت های روزانه به بهترین نحو ممکن است و در این راستا برای مصونیت خویش از خطرات دقت ویژه ای داشته است . مسئله محافظت انسان از خویش از هزاران سال پیش حتی به شکل دستورات مدونی تنظیم و اعمال شده است .

این چنین شواهدی نشان می دهد که انسان همیشه با هدف جلوگیری از حوادث و ایجاد ایمنی در کار، در پی پیداکردن راه حل هایی بوده است . لذا با گذشت سالیان و سیر حرکت معدن کاری، توجه به ایمنی و خصوصا ایمنی در واحدهای معادن و صنایع معدنی جایگاه ویژه ای یافته و ضرورت وجود ساختاری فرهنگی بر مبنای حفظ ایمنی احساس شده است.

برطبق یافته های تاریخی، اخیرا باستان شناسان در حین حفاری در اهرام مصر به سنگ نوشته هایی برخورد کرده اند که مربوط به حدود ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بوده و حاوی نکاتی در زمینه چگونگی انجام کار بدون خطر مانند کشیدن سنگ ها، بالارفتن از داربست و بالاخره بالا بردن وسایل سنگین بوده است قدیمی ترین دستورالعملی که درخصوص مقررات ایمنی به صورت قانونمند صادر شد و در عهد خود بسیار پیشرفته بوده و هنوز هم موجود است، مربوط به قانونی است که حدود ۲۵۰ سال پیش، از تصویب نمایندگان انگلستان گذشته و مهمترین ماده آن چنین بوده است ” :کلیه چر خدنده ها و چرخ
های دوار بایستی دارای گارد حفاظتی باشند” .
تصویب این قانون طلیعه ای برای حفظ کارکنان در مقابل خطرات ناشی از ماشین آلات بوده است در کشور ما تاریخچه دقیقی از پیدایش و تکامل ایمنی در دست نیست .

ولی می توان گفت همزمان با پایه گذاری و رشد صنایع نفت، سازمان ایمنی و آتشنشانی ایجاد گردید و از این طریق به سراسر تاسیسات صنعتی و مراکز شهری تسری پیدا کرد و بیشتر مردم بدین صورت با مقوله ایمنی آشنا شدند.
یکی از راه های مهم جلوگیری از حوادث، به وجود آوردن و تقویت رفتارهای ایمنی در بین کارکنان است.

از سوی دیگر طبق نظر جانسون ، نگرش ، بیشترین اثر تعیین کننده را بر رفتار دارد. او می گوید نگرش رفتار را شکل می دهد و بر آن تاثیر می گذارد ، به شکلی که افراد به شیوه نسبتا پایدار در موقعیتها و شرایط خیلی متفاوت به محرکها پاسخ می دهند ، در نتیجه هرگونه تغییر در نگرش احتمالا اثری مهم بر بروز رفتارهای ایمن یا ناایمن کارکنان دارد.
به گزارش کویل در ۱۹۹۵ نگرش های ناایمن پیش درآمد حوادث هستند . از سوی دیگر طبق نظر جانسون، نگرش، بیشترین اثر تعیین کننده را بر رفتار دارداو. می گوید نگرش رفتار را شکل می دهد و بر آن تاثیر می گذارد به شکلی که افراد به شیوه نسبتاً پایدار در موقعیت ها و شرایط خیلی متفاوت پاسخ می دهنددر. نتیجه هرگونه تغییر در نگرش احتمالاً اثری مهم بر رفتار ایمن دارد.

مطالعه نگرش ها بصورت قابل توجهی از دهه ۱۹۶۰ به بعد پیشرفت کرد )اگلی، .(۱۹۹۲ از آن زمان گستره ای از تدابیر و روشها مستند شده اند که اثبات می کنند نگرش ها می توانند بر رفتارها تاثیر داشته باشند. یکسری موقعیتها نیز ایجاد شده است که در آن نگرشها، پیش بینی کننده های ضروری رفتار هستند ، به ویژه در زمینه همبستگی آنها با رفتارهای ایمن.
طبق برآورد سازمان جهانی کار، سالیانه بیش از ۳۵۰ هزار مرگ و ۳۳۰ میلیون حادثه منجر به صدمه و جراحت در اثر حوادث ناشی از کار روی می دهد و خسارت ناشی از آ نها معادل ۴ درصد کل تولید ناخالص جهانی برآورد شده است. با توجه به اینکه جمعیت ایران یک درصد جمعیت جهانی را به خود اختصاص می دهد، میتوان بطور تقریبی تعداد مرگ و میر و صدمات ناشی از کار را معادل ۳۵۰۰ نفر فوتی و ۳ میلیون و سیصدهزارجراحت در سال برآورد نمود.
طبق اطلاعات منتشر شده توسط مرکز آمار ایران ، کشور ایران دارای ۵۳۱۶ معدن فعال و جزء پانزده کشور اول دارای ذخایر معدنی دنیاست که ۶۰ نوع کانی در معادن آن استخراج می شود و در این صنعت در ایران حدود ۹۵۰۰۰ نفر بطور مستقیم و ۱/۷۰۰/۰۰۰ نفر بطور غیرمستقیم مشغول به کارند و متاسفانه در سالهای گذشته تعداد حوادث ناشی از کار در معادن سیر صعودی و رو به گسترش و فزونی داشته و تعداد این حوادث از تعداد ۸۷۶ حادثه در سال ۲۰۰۹ به تعداد ۷۷۱۱ حادثه در سال ۲۰۱۲ افزایش یافته است و با در نظر گرفتن اینکه در ایران تعداد زیادی از حوادث ناشی از کار گزارش نمی شوند و اینکه حجم استخراج معادن ایران در مقایسه با حجم تولید و استخراج کشورهایی مثل چین بسیار ناچیز می باشد ، تعداد و شدت حوادث در معادن ایران غیر قابل قبول و بحث برانگیز می باشد.

مطالعات صورت گرفته نشان می دهند که علت ریشه ای بیش از ۸۰ درصد حوادث اعمال و رفتار ناایمن بوده و علت ۲۰ درصد دیگر شرایط ناایمن و سایرعوامل مربوط می باشند . منظور از اعمال ناایمن تخطی از دستورالعملها و رویه های انجام ایمن کار است .

منظور از شرایط ناایمن وجود موقعیتهایی است که پتانسیل وقوع حادثه را دارند . با وجود بکارگیری کنترلهای مهندسی، ارائه دستورالعملهای انجام ایمن کار و قوانین مربوط به ایمنی و بهداشت، بررسی ها نشان می دهند که همچنان حوادث زیادی در محیط های شغلی درحال وقوع اند و علی رغم اینکه حوادث شغلی ضربه های مهلکی به اقتصاد ملتها، شرکتها و افراد وارد می نمایند، اما متاسفانه همچنان مورد اغماض واقع شده اند و برای ایجاد و نهادینه کردن رفتار ایمن در سازمانهای مختلف اقدامی شایسته اهمیت موضوع صورت نمی گیرد .
هدف اصلی در این مقاله ایجاد و تقویت رفتارهای ایمنی در کارکنان معادن با شناسایی و تقویت عوامل موثر بر رفتار ایمن سازمانی کارکنان می باشد.

همچنین در این مقاله سعی شده است مفهوم فرهنگ، فرهنگ ایمنی، و در نهایت مفهوم رفتار ایمنی را تشریح نموده و دلایل نیاز به فرهنگ ایمنی مناسب و رفتارهای ایمن کارکنان در معادن یا صنایع معدنی مورد بررسی قرار گیرد. و در انتها به منظور تقویت رفتارهای ایمنی در کارکنان،پیشنهاداتی در این زمینه ارائه شده است.

مفهوم ایمنی 

ایمنی را میتوان حفاظت انسان و کارایی او در زمان بروز صدمات و پیشگیری از صدمه دیدن انسان تعریف کرد.
یکی از نمودهای عملیاتی فرهنگ صنعتی کارکردن با رعایت مقررات ایمنی است . در معادن و صنایع معدنی رعایت مقررات ایمنی از خود کار،مهم تر بوده و تحت کنترل قراردادن حوادث از اهمیت ویژ ه ای برخوردار است .

ایمن کارکردن یک نگرش انسانی و فرهنگی است؛ یعنی ابتدا بایستی نگرش انسان های سازمانی نسبت به ایمنی تغییر یابد تا فرهنگ ایمنی حاصل شده و به مرور فرهنگ صنعتی شکل بگیرد . هزینه ها و خسارت های مالی و انسانی ناشی از ضعیف بودن فرهنگ صنعتی و ایمنی در سازمان ها بسیار زیاد است.
مفهوم فرهنگ ایمنی عبارت فرهنگ ایمنی نخستین بار در مورد فاجعه چرنوبیل به کار رفته است .از آن پس تعاریفی از این عبارت عنوان شده است که به برخی اشاره می گردد:
– فرهنگ ایمنی در قلب یک سازمان به چگونگی استفاده از ابزار و یا اجزاء سیستم ایمنی موجود در آن سازمان بر می گردد.
– عقاید و باورهایی که همه سازمان در مورد یک حادثه و بیماری دارند(کنفدراسیون صنعت انگلستان).
نتایج به دست آمده از ارزش ها، انگیزه ها، کاردانی فردی و گروهی و الگوهای رفتاری که میزان تعهد، روش کار و توانمندی برنامه های ایمنی وبهداشتی یک سازمان را معین می نماید، می تواند فرهنگ ایمنی را شکل دهد.
در مراجع مختلف، تعاریف متعددی از فرهنگ ایمنی آمده است . نکته مشترکی که در تعاریف متعدد فرهنگ ایمنیکاملاً محسوس می باشد این است که مفهوم فرهنگ ایمنی چیزی جز ارزش ها، باورها و تفکرات و رفتارهای افراد در مورد ایمنی نمی باشد .

ایمنی رفتاری
ایمنی رفتاری تاکید می نماید که کارکنان در اتخاذ رفتار ایمن یا ناایمن خود احاطه داشته باشند هرگاه ناایمن رفتار نمایند بدون هیچ تنبیهی در صدد اصلاح بر آیند و هرگاه ایمن رفتار نمایند تشویق می شوند. بدین ترتیب رفتارهای ایمن و ناایمن محاسبه می گردد . ایمنی رفتاری بر این باور است که آنچه اندازه گیری می شود قابل انجام شدن است و هر کارمندی می تواند تغییراتی را در ایمنی سازمانی ایجاد نماید. کارکنان خود منبع هر تلاشی برای تغییر رفتار هستند (مشاهده و اصلاح). ایمنی رفتاری در هر وضعیت کاری کاربرد دارد و یک کار گروهی است که مبتنی بر جمع و در عین حال مبتنی بر فرد میباشد.
یکی از مزایای بکارگیری فرایندهای رفتاری و هدایت شرکت ها در سراسر دنیا بهبود فرهنگ ایمنی و ارتباطات درون سازمانی است. بهبود ارتباطات ایمنی از طریق ایمنی رفتاری نقش عمده ای در ایجاد یک فرهنگ ایمنی سازمانی سالم و مثبت دارد که این خود میزان آسیب دیدگی حین کار را به طور قابل توجهی کاهش می دهد . مدیریت ایمنی مبتنی بر رفتار ، یک آنالیز رفتار یا اصلاح آن است که از اصول شرطی سازی کنشگر و نظریه تقویت بهره می گیرد.

درگیر نمودن کارکنان در ایمنی یک شیوه معنادار در بهبود ایمنی و شرایط محل کار است . از یک سو کارکنان مراحل فرایند ایمنی رفتاری و راهبرد آن را فرا گرفتهو از طرفی در شرکت بسترسازی برای مشارکت کل سیستم در فرایند ایمنی فراهم می گردد .

ایمنی رفتاری کاربرد روانشناسی رفتاری برای ارتقاء رفتارایمن در کارخانه بر اساس مشارکت کارکنان بوده و ابزار جمع آوری داده های آن، چک لیست های رفتاری است که حاوی رفتارهای ایمن و ناایمن کارکنانبوده و بر تعاملات ایمنی در طول یک روز کاری متمرکز است . بدیهی است نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها در بهبود مستمر ایمنی به کار گرفته خواهد شد. پژوهش ها نشان می دهند اجرای فرایند ایمنی رفتاری تقریبا کاهش ۳۰ درصدی در آسیب ها را نشان می دهد و از طرفی دیگر کاهش شدت آسیب ها را نیز به دنبال داشته است. در حالیکه زنجیره ای از عوامل مختلف به آسیب در کارخانه منجر می گردد ، شرایط و رفتار ناایمن دلایل بی واسطه یا تسریع کننده بیشتر آسیب های کارخانه یا دیگر پیامدهای مربوط به ایمنی هستند . سیستم مدیریت سازمان در هرگونه مواجهه کارگر اعم از رفتار و شرایط ، موثر و مسئولاست .

در این راستا اهمیت مداخله آموزشی – فرهنگی در سازمان ، آزمون گروه کنترل و مقایسه نتایج و نقش عوامل دموگرافیک موثرترین راهکارهایی است که به رفع چالش های فراروی استقرار سیستم .مدیریت ایمنی در بعد فردی و اجتماعی شرکت پیشنهاد می گردد

رفتار ایمن / رفتار ناایمن / ایمنی رفتاری ایمنی رفتاری تاکید می نماید که کارکنان در اتخاذ رفتار ایمن یا ناایمن خود احاطه داشته باشند هرگاه ناایمن رفتار نمایند بدون هیچ تنبیهی درصدد اصلاح بر می آیند و هرگاه ایمن رفتارنمایند تشویق می شوند. بدین ترتیب رفتارهای ایمن و ناایمن محاسبه می گردد . ایمنی رفتاری بر این باور است که آنچه اندازه گیری می شود قابل انجام شدن است و هر کارمندی می تواند تغییراتی را در ایمنی سازمانی ایجاد نماید . کارکنان خود منبع هر تلاشی برای تغییر رفتار هستند.

ایمنی رفتاری در هر وضعیت کاری کاربرد دارد و یک کار گروهی است که مبتنی بر جمع و در عین حال مبتنی بر فرد میباشد . هدف ایمنی رفتاری تحمیل اصول ایمنی، تغییر اجباری، شایعه پراکنی در مورد دیگران و گزارش به سرپرست نیست، بلکه هدف آن شناسایی
رفتارهای ایمن و یا خطرناکی است که احتمال وقوع آسیب را فراهم می نمایند و راه حل ایمن تری را پیشنهاد می نماید و این تیم ایمنی یا کمیته ایمنی رفتاری است که پیشرفت کار را پایش می کندبدین. ترتیب ایمنی رفتاری ضرورتاً یک ابزار مدیریت محور نیست بلکه رویکردی با محوریت کارکنان است که با حمایت مدیریت صورت می پذیرد .